ต้นไม้จิ๋ว คือต้นไม้ที่มีการปลูกเลี้ยงในพื้นที่จำกัดให้มีขนาดย่อส่วนลงมา ในญี่ปุ่นนิยมเรียกไม้กระถางที่ปลูกแบบจำกัดขนาดทั้งหมดว่าบอนไซ ขณะที่บอนไซที่เราคุ้นเคยมักจะเป็นไม้ใหญ่ที่ปลูกเลี้ยงให้มีขนาดย่อส่วน
สำหรับ ต้นไม้จิ๋ว หรือบอนไซจิ๋วนั้นมีขนาดเล็กกว่าบอนไซที่ปลูกเลี้ยงกันทั่วไป มีขนาดความสูงตั้งแต่ 3-10 เซนติเมตร ปลูกเลี้ยงในภาชนะขนาดเล็ก เราจะมาแนะนำเทคนิคการเลือกต้นไม้และการปลูกเลี้ยงกันดู นอกจากจะสนุกสนานเพลิดเพลินแล้วยังสามารถสร้างรายได้เสริมได้อีกทางหนึ่งด้วย
เลือกต้นไม้มาทำไม้จิ๋ว
“ต้นอะไรก็ได้ที่ฟอร์มสวย พิจารณาจากขนาดของใบว่ามีสเกลเล็ก ไม้ที่ใช้ได้ดี เช่น ชาปัตตาเวีย ชาฮกเกี้ยน ไทรแคระ โมกแคระ เพรมน่า มะนาวเทศ ลิ้นมังกร ปริกน้ำค้าง หลิวใบ ข้าวตอกพระร่วง ชวนชม ไกร เข็มโบ เล็บครุฑฝอย เล็บครุฑใบผักชี เชอร์รี่แคระหรือยี่เข่งแคระ ไทรแคระ หมากผู้หมากเมีย มุจลินทร์ วาสนาแคระ สับปะรดสี เลือกชนิดที่ใบเล็กโดยธรรมชาติ และมีดอก ต้นที่ใบใหญ่มาทำจะย่อส่วนลงมายาก เรียกว่า “รีดไม่ลง” คือทำใบให้เล็กลงไม่ได้ และเลือกที่ไม่ใช่ไม้ล้มลุก หลักการเลี้ยงไม้จิ๋ว คือ การจำกัดอาหาร จำกัดดินเพื่อให้ต้นแคระแกร็น พยายามให้ต้นไม้กินน้อย ๆ เพราะฉะนั้นดินต้องน้อย กระถางต้องเล็ก แต่ไม้บางอย่าง แม้ไม่มีดินเลยก็โตได้ เช่น ไทรบางชนิด”
การขยายพันธุ์
อาจารย์น้อยมักจะใช้กิ่งที่เหลือจากตัดแต่งกิ่งต้นไม้ในสวนมาเอาปักชำโดยไม่จำเป็นต้องซื้อเลย บางชนิดได้จากเมล็ดที่หล่นในสวนแล้วงอกขึ้นมา ข้อดีของการปักชำ คือได้ต้นไม้เร็ว สามารถเลือกที่กิ่งสวยตามต้องการ วิธีเลือกกิ่งชำให้ใช้กิ่งเพสลาดสีเขียวอ่อน ๆ มีตกกระสีน้ำตาลนิดๆ จะแตกรากง่าย ส่วนเพาะเมล็ด ใช้เวลานาน แต่ได้รูปทรงต้นที่สวยงามเป็นธรรมชาติ จำกัดขนาดและรูปทรงของต้นไม้ได้ง่าย
เทคนิคการปักชำจะไม่ใช้ฮอร์โมนเร่งรากแต่จะปักชำช่วงหน้าฝน ระวังอย่าให้น้ำขังแฉะเกินไป วัสดุชำใช้ทรายผสมขุยมะพร้าว อัตราส่วน 1:1 หรือขุยมะพร้าวเปล่าก็ได้ แต่ต้องระวังไม่ให้เน่า การเติมทรายลงไปจะช่วยทำให้เครื่องปลูกโปร่ง ระบายน้ำดี หากใช้ดินถุงให้ร่อนดินเอาวัสดุชิ้นใหญ่ ๆ เช่น กาบมะพร้าวสับออก เพื่อให้ได้ดินละเอียด และไม่ควรใช้ดินเหนียว
“ไม้จิ๋วทำให้เราเพลินเพลินกับการปลูกเลี้ยงต้นไม้ ช่วยฝึกสมาธิ อดทน สำหรับผู้เริ่มต้นควรเริ่มจากปักชำต้นไม้เอง จะได้ไม่เสียดายเพราะหากซื้อมาเป็นต้นตายไปก็เสียดาย ปักชำตายไปก็ช่างมันเดี๋ยวปักใหม่ ช่วงแรก ๆ ให้เริ่มจากต้นที่ปักชำง่าย ๆ อย่างเล็บครุฑ เพราะโตง่าย ลองปักไปเถอะ ถึงแม้ไม่เอามาทำไม้จิ๋วก็เอาซ่อมสวนได้
การดูแล
- ไม้จิ๋วมีเครื่องปลูกน้อย จึงเก็บความชื้นไว้ได้น้อย ต้องรดน้ำทุกวัน เช้า-เย็น ถ้าไม่อยู่หลายวันให้ใช้ถาดตื้น ๆ ใส่น้ำ แต่ไม่ควรทิ้งไว้หลายวันเพราะจะทำให้รากเน่าได้
- ไม่จำเป็นต้องใส่ปุ๋ยเลยนอกจากต้นโทรมมากๆ ให้ใส่มูลไส้เดือนหรือปุ๋ยอินทรีย์อัดเม็ดต้นละ 2-3 เม็ด
- ใช้ดินร่วน หรือดินผสมสำเร็จร่อนเอาเฉพาะเนื้อดินละเอียด ใช้ป็นเครื่องปลูก
- ปลูกเลี้ยงในบริเวณที่ได้ได้อ่อน ๆ โดยเฉพาะแดดเช้ายิ่งดี หากปลูกเลี้ยงในบ้านควรได้รับแสงพอสมควร และนำออกมาไว้ด้านนอกบ้างเป็นครั้งคราว
